Η δοκιμασία οφείλεται σε κρίση πνευματική

Το μπλοκ %name διαγράφηκε.Σύντομη περιγραφή του μπλοκ σας. Χρησιμοποιείται στη σελίδα επισκόπησης των μπλοκ.

Το κελί του Αρχιεπισκόπου είναι πράγματι κελί. Ενα συνηθισμένο μικρό διαμέρισμα σε πολυκατοικία του '70. Το μεγάλο δωμάτιο εξυπηρετεί σαν γραφείο και καθιστικό, ενώ το μικρό σαν κοιτώνας και παρεκκλήσιο: ένα ασκητικό κρεβάτι και το προσευχητάρι. «Είναι η παρηγοριά και η δύναμη...» σχολιάζει. Στη μικροσκοπική κουζίνα, το τραπεζάκι χωράει ένα μόνο πρόσωπο για γεύμα.

Η ζωή του είναι μια ιστορία προσφοράς. Είναι και ιστορία μελέτης και συγγραφής, αλλά κυρίως προσφοράς, ανιδιοτελούς εργασίας, μετάδοσης, δοσίματος. Παλιοί του γνώριμοι τον περιγράφουν ως άριστο, από παιδί. Αριστος στο γυμνάσιο, στο πανεπιστήμιο, στον στρατό, στα κατηχητικά, στο κήρυγμα, στην ιεροσύνη, στην ιεραποστολή, στον διεκκλησιαστικό διάλογο. Ο ίδιος το εξηγεί πιο απλά: «Ημουν άριστος στο σχολείο για να απαλλάσσομαι από τα δίδακτρα...».

Ετσι απλά μιλάει και για τα πιο σύνθετα, για την ετερότητα, την αγάπη, την Ευρώπη, τον φονταμενταλισμό, την εκκοσμίκευση, την Κατοχή, τη διεθνή και την ελληνική κρίση. Αυτό είναι το χάρισμά του. Φεύγοντας με ξεπροβόδισε ο ίδιος ώς την αυλόθυρα, περίμενε να απομακρυνθώ μες στον χιονιά, έβλεπα το πρόσωπό του πίσω από το τζάμι, να με χαιρετά, γελαστό, πράο, κι ένιωθα κι εγώ πράος, γαλήνιος, σαν να μου είχε μεταδώσει αχτίδες από τα δικά του χαρίσματα. Ακούω πάντα τη φωνή του.

Η ζωή

«Σκέφτομαι τι πέρασε η γενιά των γονιών μου. Ο πατέρας μου άρχισε τη ζωή του στην Πρέβεζα. Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πήγε εθελοντής, πολέμησε στο Κιλκίς Λαχανά, τραυματίστηκε. Εχασε την περιουσία του, κατέβηκε στον Πειραιά με μια μαούνα που είχε. Οι προηγούμενες γενιές άντεξαν σε πολύ μεγαλύτερες δοκιμασίες, και δεν είχαν καν διέξοδο. Θυμάμαι στην Κατοχή, εγώ, παιδάκι, έπρεπε να πάω να πάρω το συσσίτιο, και μου έδινε η μητέρα μου λίγες σταφίδες για τον δρόμο, μετρούσα τις σταφίδες και έτρωγα μια σε κάθε γωνία... Πήγαινα και έφερνα το πλιγούρι του συσσίτιου για να φάει ο αδελφός μου, που είχε γυρίσει από το μέτωπο, και διάβαζε να δώσει στη Νομική. Εγώ καθόμουν σε μια γωνιά και φρόντιζα το μαγκάλι. Τη νύχτα ακούγαμε στους δρόμους της Κυψέλης: «Πεινάω, καλές μου κυρίες!» Κι αμέσως μετά, ένα γδούπο, κι ήξερες ότι αυτός ο άνθρωπος τέλειωσε...

» Ετσι άρχισα να αντιλαμβάνομαι τη ζωή στα εφηβικά μου χρόνια, σε μια σκληρότητα, και στην ανάγκη να παλέψουμε, να μην υποκύψουμε. Και νομίζω εκείνη η γενιά έδωσε ανθρώπους με πολλές ανησυχίες και δημιουργικότητα».

Η κρίση

Τι είδους δοκιμασία μάς βρίσκει τώρα; «Είναι κρίση πνευματική, κρίση αξιών. Και όχι αορίστως κάποιων αξιών. Αδυνάτισε η πίστη, αδυνάτισε η ελπίδα, αδυνάτισε η αγάπη.

» Μια πυκνή περίληψη της σημερινής κοινωνίας είναι ο στίχος του Ελιοτ: Πού είσαι σοφία που σε χάσαμε στη γνώση και πού είσαι γνώση που σε χάσαμε στην πληροφόρηση... Στα βιβλικά κείμενα υπάρχουν ρήσεις, όπως «αρχή σοφίας, φόβος Κυρίου». Αυτό σχετίζεται με την ταπείνωση, με την αίσθηση ορίων, αυτό είναι σοφία. Αυτό λείπει τούτη τη στιγμή. Ας θυμηθούμε τον Ντοστογιέφσκι: «Αφού δεν υπάρχει Θεός, όλα επιτρέπονται». Εχει θεοποιηθεί το άτομο, το κάθε μικρό άτομο και η μικρή του αλήθεια. Και η μικρή του εξουσία, την οποία μόλις την αποκτήσει, σπεύδει να την ασκήσει πάνω στους άλλους. Σκέφτομαι την προβολή μιας άλλου τύπου εξουσίας, όπως γίνεται μέσα από το πρόσωπο του Χριστού: όχι η εξουσία που καταδυναστεύει, αλλά μια εξουσία που διακονεί, όχι η εξουσία που περιφρονεί και μνησικακεί, αλλά η εξουσία που συγχωρεί και κατανοεί. Είναι ένας άλλος τύπος εξουσίας. Το παιδίον Ιησούς, με το πρωταντίκρισμα, φέρνει αυτή την άλλη αντίληψη: την εξουσία της αγάπης, όχι την αγάπη για την εξουσία».

Χριστιανοί και κομμουνιστές, κάτι ψάχναμε όλοι τότε

«Ολοι οι δρόμοι ήσαν ανοιχτοί. Υπηρετούσα στο ΓΕΣ, στον ραδιοφωνικό σταθμό. Μια Μεγάλη Τρίτη ήμουν μόνος, διαβάζεται το Ευαγγέλιο κατά Ιωάννη, εκεί που συναντά ο Ιησούς τους Ελληνες: «Εάν μη ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γην αποθάνη, αυτός μόνος μένει· εάν δε αποθάνη, πολύν καρπόν φέρει». Ηταν η αποφασιστική στιγμή για τη ζωή μας. Αυτό με έσπρωξε να ακολουθήσω την κλίση μου. Εντάχθηκα στην εκκλησία, σε μια αφιερωμένη ζωή».

Το 1960 χειροτονείται διάκονος. Αφοσιώνεται στα κατηχητικά, στους νέους, στο κήρυγμα. Το 1963 αποχωρεί από την αδελφότητα «Ζωή».

«Το καλοκαίρι του '63 είχα αποσυρθεί στην Πάτμο, να συλλογιστώ τι θα κάνω. Στιγμή που σε σφραγίζει. Ελεγα: Πού θα πας Αναστάσιε, στο άγνωστο; Η απάντηση ήρθε σαν ερώτηση: Σου φτάνει ο Θεός; Αισθάνεσαι ότι σου ζητάει κάτι; Τότε πήγαινε! Αν δεν σου φτάνει, τότε ποιος είναι ο Θεός που πιστεύεις;

»Τον Μάιο του '64 χειροτονήθηκα ιερέας. Την επόμενη ημέρα έφυγα για την Αφρική. Εκανα την πρώτη λειτουργία στην Καμπάλα...».

«Η εποχή της Κατοχής ήταν μεγάλο σχολείο, αντοχής, αλληλεγγύης, στοχασμού. Δεν είχαμε τη δυνατότητα του συστηματικού σχολείου, αλλά το μεγάλο σχολείο ήταν οι συντροφιές στην εκκλησία. Θυμάμαι τους ανθρώπους που γνώρισα: τον Θόδωρο Καρατζά, τον Χρήστο Πατρινέλη, τον Χρήστο Γιανναρά, τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, τον Μαρκαντώνη, ανθρώπους με αναζητήσεις, ψάχναμε όλοι τι είναι το καλύτερο για να ζήσουμε σωστά, και τι είναι σημαντικό να προσφέρουμε. Υπήρχαν βεβαίως και άλλες επιδράσεις. Πολλά καλά μυαλά και καλές καρδιές συγκινήθηκαν από ένα άλλο όραμα, το σοσιαλιστικό. Μάλιστα στο σχολείο, τα τελευταία χρόνια, είχαμε έντονες αντιθέσεις: εμείς του χριστιανικού οράματος και οι άλλοι του κομμουνιστικού οράματος. Υπήρχε πάντα όμως αλληλοσεβασμός. Εγώ πάντα τους σεβόμουνα και τους αγαπούσα, δεν θεωρούσα ότι ανήκουν σε εχθρική παράταξη. Κάτι ψάχναμε όλοι. Μακάρι να ξαναβρισκόμαστε τώρα, σε μεγάλη ηλικία, να ανταλλάσσαμε τις εμπειρίες μας. Δεν είχα την ευκαιρία, λόγου χάριν, να βρεθώ τότε με τον Μίκη Θεοδωράκη ή με τον Λεωνίδα Κύρκο, ήταν μεγαλύτεροι, αλλά πάντα τους παρακολουθούσα με μεγάλη εκτίμηση.

»Ολες αυτές οι νεανικές κινήσεις έχουν παρεξηγηθεί σήμερα, έχουν γίνει αντικείμενο ειρωνείας. Αλλά είχαν πολλή αλήθεια μέσα τους και πολλή αναζήτηση. Γι' αυτό υπήρξαν έξοχες φυσιογνωμίες εκεί μέσα. Εμείς δεν είχαμε τότε άλλες δυνατότητες. Αν δεν προσχωρούσαμε στα κόμματα, ποια ήταν η άλλη δυνατότητα;».

Ηρθε η ώρα να πούμε την αλήθεια για όσα συμβαίνουν στην Αλβανία

«Ο άνθρωπος μιας ηλικίας στην Αλβανία έχει μεγαλώσει με συστηματική εκπαίδευση: ότι ο Ελληνας είναι πονηρός, έχει σφετεριστεί εδάφη, και ότι δεν υπάρχει Θεός, πόσω μάλλον Θεός αγάπης. Αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να πεισθεί ότι πηγαίνουμε εκεί επειδή αγαπάμε και θέλουμε να προσφέρουμε. Μα πρέπει να συμφιλιωθούμε με αυτό. Τα 19 χρόνια ήταν δύσκολα, έπρεπε να παλέψουμε με το αδύνατο.

» Σε αυτές τις στιγμές στρεφόμαστε στους Ψαλμούς: «Εάν πορευθώ εν μέσω θλίψεων, ζήσεις με· επ' οργήν εχθρών μου εξέτεινας χείρας σου και έσωσέ με η δεξιά σου. Κύριος ανταποδώσει υπέρ εμού». Είναι μια παρηγοριά ήρεμη, αληθινή, γεμάτη ομορφιά και στοργή. Παίρνεις δύναμη να συνεχίσεις.

» Ο λαός δεν είναι καχύποπτος. Καχυποψία υπάρχει σε κάποιους κύκλους, που δεν βλέπουν με καλό μάτι την Ορθόδοξη Εκκλησία, που ανορθώθηκε και ακτινοβολεί. Γράφτηκαν άθλια πράγματα τελευταία: παράνομος, απάτη, αλεπού, πράκτορας... Ηρθε η ώρα λοιπόν να πούμε την αλήθεια, όχι σαν αυτοέπαινο, αλλά τα πραγματικά περιστατικά. Ενας άνθρωπος λοιπόν που δεν αγαπά και δεν πιστεύει, δεν κάθεται 19 χρόνια, δεν αντέχει ούτε ένα μήνα. Κάθε ημέρα μπορεί να είναι η τελευταία. Ετσι ζουν οι πράκτορες;

» Μα και οι Ορθόδοξοι της Αλβανίας δεν θέλουν να λογαριάζονται πολίτες δευτέρας κατηγορίας στη χώρα τους και υψώνουν τη φωνή τους υπέρ της Εκκλησίας και υπέρ ημών. Εμείς πιστεύουμε στη φιλία των λαών, στη συνεργασία και στην αλληλεγγύη. Δεν πρέπει να γυρίσουμε στις εποχές του μίσους, στα μπούνκερ του φόβου, που είχαν εγκατασπαρεί στην ύπαιθρο. Στην Αλβανία πετύχαμε όλες οι εθνικότητες να ζουν ενωμένοι στους κόλπους της Εκκλησίας και διασώσαμε μνημεία πολιτισμού, χτίσαμε ναούς και ιδρύματα, συμβάλαμε στην ομορφιά της χώρας.

» Είμαστε μια λαμπάδα που συνεχώς λιώνει, δεν πήγε ν' ανάψει φωτιά. Δεν βρήκαμε θρόνο, ένα σκαμνάκι γεμάτο καρφιά βρήκαμε, το αίμα ακόμη τρέχει...».

Εκκλησία είμαστε εμείς

Πώς μπορεί να δώσει η Εκκλησία το μήνυμά της στις κοινωνίες εν κρίσει;

«Ποια Εκκλησία; Επικρατεί μια πλάνη. Είναι Εκκλησία οι τελετουργοί, οι κληρικοί; Δεν είναι όλα τα μέλη του Σώματος του Χριστού; Ολοι οι βαπτισθέντες; Σε αυτό επιμένω και στην Αλβανία: Δεν είμαστε εμείς οι κληρικοί η Εκκλησία· κάθε βαπτισμένος είναι Εκκλησία».

Υπάρχει ελπίδα;

«Ολοι έχουμε τη δυνατότητα και το χρέος της ελπίδας, όλα τα μέλη της Εκκλησίας. Δεν έχουμε περιθώριο να μην ελπίζουμε. Αντιμετωπίζουμε τη δύσκολη πραγματικότητα με τη βεβαιότητα της παρουσίας του Θεού, με τον Ηλιο της Δικαιοσύνης· με αυτό το φως, με αυτή τη δύναμη μεταμορφώνουμε την πραγματικότητα.

Εχουμε δυνάμεις να ξεπεράσουμε τους εαυτούς μας, όχι μόνο δημόσια, αλλά και εν κρυπτώ, να βοηθούμε τον διπλανό μας».

Η Ευρώπη είναι πολύ περισσότερο εκκοσμικευμένη από την Αμερική. Στην Ευρώπη ειρωνεύονται τον θρησκευόμενο άνθρωπο, στην Αμερική όχι. Στο Ωνάσειο δεν έκαναν αγιασμό στα εγκαίνια· ο Ομπάμα διαβάζει χωρία από τη Βίβλο στις πολιτικές του ομιλίες.

Ο Νικόλαος Μπερντιάεφ έλεγε ότι ο χριστιανισμός δεν έδωσε την πρέπουσα σημασία στην κοινωνική δικαιοσύνη και έγινε ένας αστικοποιημένος χριστιανισμός - εκεί απέτυχε. Παραμένει όμως η δυνατότητα του χριστιανισμού να δημιουργεί ανθρώπους ελεύθερους, ελεύθερους από την εγωπάθειά τους, από τη λαχτάρα για ηδονή, για εξουσία, με αίσθηση χρέους έναντι του κάθε ανθρωπίνου προσώπου.

» O θρησκευτικός φανατισμός δεν εκφράζεται μόνο με καλάσνικοφ, εκφράζεται και με τις τηλεοπτικές κάμερες, και με την επιτίμηση διότι συνομιλούμε με έναν αλλόθρησκο άνθρωπο, και με τον σνομπισμό του αθεϊσμού της μόδας.

» Η κρίση σχετίζεται με τη στρεβλή οικονομική δραστηριότητα, η οποία ξεκινά από την εγωιστικότητα, από τον άκρατο ατομισμό, από την υλιστική αντίληψη ότι ο πλούτος της ζωής είναι να έχεις πολλά χρήματα, πολλές ανέσεις και πολλές εξουσίες. Αυτό είναι το αντίθετο από το ιδανικό του χριστιανισμού».

Ευρώπη και ισλάμ

«Το ισλάμ δεν είναι εύκολη υπόθεση, έχει μια πολύ μεγάλη δυναμική. Και η απάντηση στο φανατικό ισλάμ δεν είναι οι πόλεμοι, στο Αφγανιστάν λ.χ. Η απάντηση είναι το ξαναζωντάνεμα της χριστιανικής πίστεως στην Ευρώπη, αλλιώς μετά κάποιο χρόνο δεν θα καταλαβαίνουμε από πού μας ήρθε. Ενα δυναμικό ισλάμ θα είναι πολύ πιο πειστικό, διότι περιέχει μέσα του όλα τα στοιχεία που εμείς έχουμε αρνηθεί: καταρχάς, την πίστη στον Θεό. Η θρησκεία είναι πυρηνική ενέργεια, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ειρηνικούς σκοπούς, μπορεί και για πόλεμο. Το ισλάμ μπορεί να ξυπνήσει τις ναρκωμένες θρησκευτικές συνειδήσεις στην Ευρώπη, διότι προσφέρει πίστη και κοινότητα, ό, τι λησμόνησε η εκκοσμικευμένη Ευρώπη.

Oι σταθμοί του

1929
Γέννηση στον Πειραιά.

1948
Θεολογική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, πτυχίο με Αριστα.

1954
Ιεροκήρυκας και κατηχητής. Τα χρόνια της «Ζωής».

1960
Χειροτονείται διάκονος.

1963
Αποχωρεί από τη «Ζωή».

1964
Χειροτονείται πρεσβύτερος. Aναχωρεί για ιεραποστολική δράση στην Ανατ. Αφρική. Προσβάλλεται από ελονοσία.

1965
Σπουδές Θρησκειολογίας στα πανεπιστήμια Αμβούργου και Μάρμπουργκ.

1972
Καθηγητής Ιστορίας των Θρησκευμάτων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, έως το 1992. Χειροτονείται επίσκοπος Ανδρούσης. Γενικός Διευθυντής της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος (1972-1991).

1981
Ξανά στην Αφρική για εννέα χρόνια. Τοποτηρητής στη Μητρόπολη Ανατ. Αφρικής. Tραυματίζεται σοβαρά στα μάτια με 24 θραύσματα γυαλιού.

1992
Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας. Αναλαμβάνει την ανασυγκρότηση της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας. Προσβάλλεται από καρκίνο του θυρεοειδούς και θεραπεύεται.

Η συνάντηση

Το γεύμα στρώνεται στο τραπεζάκι του καθιστικού. Τραπεζαρία δεν υπάρχει στο κελί. Μόνο βιβλία, πολλά βιβλία έως την οροφή, δίσκοι, φωτογραφίες («εδώ η μητέρα μας, όταν χειροτονήθηκα επίσκοπος»). Πριν από το γεύμα, προσευχή. Σε όλη την πολύωρη συνάντηση, ο Αναστάσιος αδιάκοπα προσφέρει, ένα έδεσμα, ένα ποτήρι νερό, νοιάζεται, φροντίζει, προσφωνεί τον συνομιλητή με το μικρό του όνομα, τρυφερά και σεβαστικά. «Τα φαγητά τα φρόντισε η αδελφή μου, είναι μεγαλύτερη, 91 ετών». Σπανακόπιτα, χταπόδι ξιδάτο, βακαλάος, καροτοσαλάτα, λίγο λευκό κρασί, φρούτα. «Δοκιμάστε και αυτό, τώρα που είναι ζεστό... Το τραπεζάκι βεβαίως δεν βολεύει...». Ολα βολεύουν. Ολα εκπέμπουν φινέτσα, απλότητα, φως.

του Νίκου Ξυδάκη

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ