Η αποφράδα ημέρα-Πτώση Κωνσταντινούπολης

[Eleni]

ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ
Η αποφράδα ημέρα
Του ΒΑΣ. Π. ΚΟΝΙΤΣΙΩΤΗ


Ήταν εννέα το πρωί, στις 29 Μαΐου του 1453, όταν η Βασιλεύουσα μετά από ένδοξη χιλιετή ιστορία, έπεφτε στα χέρια των Οθωμανών. Ο τελευταίος υπερασπιστής της, αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος, «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενος», έπεσε μαχόμενος στην πρώτη γραμμή, όταν όλοι οι σύντροφοι και συμπολεμιστές του είχαν ήδη ποτίσει με το αίμα τους την ένδοξο γη του Βυζαντίου. Ο ύστατος Βυζαντινός αυτοκράτορας την κοσμοϊστορικήν εκείνη στιγμή, όταν τα πάντα είχαν χαθεί και όταν η μισητή ημισέληνος κυμάτιζε στα κάστρα και τους προμαχώνες της Πόλης, ανεφώνησε: «Η πόλη χάθηκε και εγώ ζω ακόμη; Δεν υπάρχει ένας χριστιανός να μου κόψει το κεφάλι;». Ταυτόχρονα δύο χτυπήματα ξίφους, το ένα στο πρόσωπο και το άλλο εκ των όπισθεν, έριξαν τον τελευταίο αυτοκράτορα μεταξύ των σωρών των πτωμάτων των άλλων στρατιωτών.
Στα μέσα του 15ου αιώνα μ.Χ. η Βυζαντινή αυτοκρατορία που σαν τηλαυγής φάρος φώτιζε τον μεσαίωνα της Ευρώπης, αρχίζει να παρακμάζει. Για χίλια χρόνια στάθηκε το ακατάλυτο φράγμα και ο κυματοθραύστης που πάνω του έσπαγαν τα κύματα των βαρβάρων που κατά καιρούς επετίθεντο εναντίον του με σκοπό να ανοίξουν το δρόμο για την κατάκτηση της Ευρώπης.
Η συρρίκνωση όμως του Βυζαντινού κράτους έχει ήδη συντελεστεί. Δεν απομένει πια παρά μια πολιτεία με λίγα κάστρα γύρω της. Μια γωνιά της Ανατολικής Θράκης, λίγα νησιά στο Αιγαίο Πέλαγος και την Πελοπόννησο το Δεσποτάτο του Μυστρά, είναι όλη και όλη η κυριαρχία του Βυζαντίου. Αλλά και αυτά μακρινά και εξασθενημένα δεν μπορούν να προσφέρουν βοήθεια στην πρωτεύουσα που κινδυνεύει άμεσα. Και η αδιαφορία των Ευρωπαϊκών κρατών για αποστολή βοήθειας σε όλο της το… μεγαλείο. Η δυναστεία των Παλαιολόγων προσπαθεί με υπεράνθρωπες προσπάθειες να κρατήσει ελεύθερο το ορθόδοξο αυτό χριστιανικό αγκωνάρι της γης. Ο προτελευταίος αυτοκράτορας, ο Ιωάννης Παλαιολόγος, κάνει εκκλήσεις στην Χριστιανική Δύση, πηγαίνοντας ο ίδιος να ζητήσει βοήθεια. Δέχεται τις παπικές αξιώσεις και υπογράφει ακόμη την ένωση των εκκλησιών με δυσμενείς όρους για τους ορθόδοξους, ελπίζοντας σε βοήθεια.
Αλλά αντί βοηθείας παίρνει μόνο υποσχέσεις. Ο καθολικισμός δεν συγκινείται και δεν αντιλαμβάνεται, ίσως, τον κίνδυνο που διατρέχουν οι αδελφοί της ορθοδοξίας. Αλλά και ο Βυζαντινός λαός δεν αποδέχεται την ταπείνωση της Ορθοδοξίας και δεν επικυρώνει την ένωση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, στις κρίσιμες αυτές ώρες μόνη της η Ορθοδοξία στέκει αγέρωχη με τις ισχνές δυνάμεις της απέναντι στο Ισλάμ. Ο σουλτάνος Μουράτ ο Β’ έχει κάνει ένα είδος συμμαχίας με τον Ιωάννη Παλαιολόγο, λόγω των ταραχών και επαναστάσεων υποδούλων λαών στην Ασία. Το 1451, όμως, ο Μουράτ πεθαίνει και αφήνει διάδοχό του τον φιλόδοξο γιο του Μωάμεθ, που βάζει σαν πρωταρχικό σκοπό της ζωής του την άλωση της Πόλης, που εξακολουθεί να αναχαιτίζει την προέλαση των απίστων προς την Ευρώπη.
Απέναντί του στέκει αγέρωχη η «Βασιλίδα των Πόλεων», η Κωνσταντινούπολη που δίνει έναν άνισο αγώνα, καθ’ ότι το Βυζάντιο πλέον έχει εξασθενήσει και μόνο ηθικά ανθίσταται. Ο τελευταίος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου και της Ορθοδοξίας, δέχεται τη βασιλική κορώνα, γνωρίζοντας ότι μέλλει να θυσιασθεί «για του Χριστού την πίστη την Αγία και της πατρίδας την Ελευθερία». Ήταν γενναίος, συνετός και με πολιτική διορατικότητα και, αν δεν συνέβαιναν αυτά τα γεγονότα, το Βυζάντιο θα αποκτούσε πάλι την παλιά του αίγλη, όπως παλιότερα την εποχή των Ιουστινιανών και των Φωκάδων. Αλλά σ’ αυτόν έλαχε ο βαρύς και ένδοξος κλήρος: Να δώσει στη Βασιλεύουσα το υπέροχο τέλος, καθώς ταίριαζε στην λάμψη της και την χιλιετή ιστορία της.
Κατά την τελευταία ημέραν της αλώσεως οι δύο πρώτοι τουρκικοί έφοδοι,αποκρούονται υπό των πολιορκημένων νικηφόρα. Ακολούθησε υπό την αρχηγία του ίδιου του Μωάμεθ έφοδος των γενιτσάρων,αλλά και το επίλεκτο αυτό τουρκικό σώμα είχε την ίδια τύχη. Και ενώ ο αγώνας έκλεινε προς το μέρος των Χριστιανών, συνέβη ένα «ατυχές» περιστατικό που άλλαξε τη μοίρα του πολέμου. Τουρκικό τμήμα στρατού εισήλθε στα τείχη από μια ξυλόπορτα που για άγνωστους λόγους είχε μείνει ανοικτή (η λεγόμενη κερκόπροτα). Και ενώ ο Βυζαντινός στρατός αμύνετο επιτυχώς, ξάφνου βρεθήκανε περικυκλωμένοι από τους Οθωμανούς. Την ίδια στιγμή πληγώνεται και ο στρατηγός Ιουστινιάνης και απεχώρησε της μάχης. Το επεισόδιο αυτό εδημιούργησε σύγχυση και πτώση του ηθικού των μαχομένων , την καίρια αυτή στιγμή. Έτσι η πρωτεύουσα του Βυζαντίου το πρωί της 29ης Μαΐου 1453 περιέρχεται στην κυριότητα των Οθωμανών. Μόνο τρεις Πύργοι αντιστέκονται ακόμη καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Είναι οι πύργοι του Βασιλείου, του Λέοντος και του Αλεξίου. Μέσα σ’ αυτούς ήταν οχυρωμένοι Κρήτες οι οποίοι συνέχιζαν την άμυνα και αρνούντο να παραδοθούν στους εχθρούς. Ο Μωάμεθ εθαύμασε το θάρρος και την ανδρεία τους και τους χάρισε την ελευθερία και τους επέτρεψε με τα εφόδια και τις αποσκευές τους να φύγουν για την πατρίδας τους την Κρήτη.
Επί τρεις ημέρες 29-31 Μαΐου τα τουρκικά στίφη επεδίδοντο σε σφαγές, λεηλασίες και κάθε είδους βιαιοπραγίες. Το αίμα έρρεε παντού. Περί τις 60.000 Ελλήνων αιχμαλωτίσθηκαν από τους Τούρκους. Πολλοί εξ αυτών επωλήθησαν στους Εβραίους, οι οποίοι επλούτισαν και από το εμπόριο της λευκής σαρκός. Σημειωτέον ότι στην Κωνσταντινούπολη υπήρχε ιδιαίτερη εβραϊκή συνοικία στον Γαλατά η λεγόμενη «παλαιά εβραϊκή σκάλα». Αφού πέρασε το τριήμερο των σφαγών, λεηλασιών και λοιπών καταστροφών επί των εμψύχων και αψύχων, διέταξε ο κατακτητής την παύση των εκτρόπων και κάλεσε τους κρυμμένους χριστιανούς να εμφανιστούν διαβεβαιώνοντάς τους ότι θα γίνει σεβαστή η ζωή τους. Και τούτο γιατί η Κωνσταντινούπολη είχε μεταβληθεί σε έρημη πόλη, καθ’ ότι όσοι γλύτωσαν από το μαχαίρι του κατακτητή πήραν των ομματιών τους για τις χριστιανικές χώρες του Πόντου, κυρίως, αλλά και της Πελοποννήσου και των Επτανήσων, καθ’ όσον οι τόποι αυτοί δεν κατείχοντο υπό των Τούρκων. Οι Λόγιοι Έλληνες κατέφυγαν στις χώρες της Δύσης και συνετέλεσαν αργότερα στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων και των καλών τεχνών.
Έτσι έπεσε η Πόλη. Το καύχημα της Χριστιανοσύνης, το χάρμα της Οικουμένης. Το πνεύμα της όμως έγινε Πυρσός και χάρη σ’ αυτό το πνεύμα αναγεννήθηκε ολόκληρη η Ευρώπη.

[Α.Η.1914]

Εστω και με καθυστερηση...

[vlaxogomenos]

Γιατι τοσος ντορος μη την Πολη? Ηταν ποτε ελληνικη? Βυζαντινη δεν ηταν? Που κολλαμε εμεις και τη θελουμε και πισω? Ποτε δεν ηταν ελληνικη. Επειδη δλδ οι τελευταιοι αυτοκρατορες ηταν ελληνες? Το ξερετε οτι η Αθηνα ηταν ενα χωριο επι βυζαντιου? Νυσαφι πια με την Πολη. Οσο ελληνικη μπορει να θεωρηθει, αλλο τοσο και τουρκικη λοιπον. 550 χρονια την εχουν οι Τουρκοι. Και εμεις ακομα τη θεωρουμε δικια μας?

[kokkinomalla]

Ντροπη και αισχος βλαχογκομενε!!!Οπουδηποτε εχει πατησει ποδι ή εστω δακτυλο ελληναρα δεν μπορει παρα να ειναι ελληνικο εδαφος!!!!Κι ας εχουν περασει εκατονταδες χρονια και ας εχουν γινει πατριδες αλλωνων!Τι μας ενδιαφερει???Το εθνος μας θα υποστηριξουμε μεχρι θανατου και φυσικα δεν εννοω τον δικο μας θανατο(οχι δε θα πεσουμε τοσο χαμηλα να αρκεστουμε σε απλη υπερασπιση των ιδανικων μας)αλλα τον θανατο των αλλων!!!Γιατι οπως ειπε καποιος και με προλαβε καποιοι ειμαστε πιο ισοι απο τους αλλους πως να το κανουμε??
Υ.Γ.Ελπιζω το παραπανω να ερμηνευτει με καλη πιστη και με βαση το χιουμορ

[keravnios]

Βλαχογκόμενε και κοκκινομάλλα, πριν προτρέξετε να παρατάξετε τις ωραίες αριστερές απόψεις σας καλό θα ήταν να μορφωθείτε λίγο για να μπορείτε να στοιχειοθετείτε αυτά που λέτε και να μην γίνεστε ρεζίλι. (το έπιασα το χιούμορ κοκκινομάλλα αλλά επειδή καταλαβαίνω ότι συμφωνείς με τον βλαχογκόμενο σε παίρνει και εσένα η μπάλα). Λοιπόν, η Πόλη Στάθη δεν ήταν ποτέ βυζαντινή. οτιδήποτε σχετικό με την ανατολική αυτοκρατορία μπορεί να χαρακτηρίστηκε "βυζαντινό" αλλά αυτό είναι λόγω της "Πόλης" η οποία λεγόταν Βυζάντιο. Πρόκειται για αρχαία ελληνική πόλη. Το όνομά της το πήρε από τον Βύζαντα βασιλιά των Μεγαρέων των οποίων αποτελούσε αποικία (υπάρχει και ποδοσφαιρική ομάδα "Βύζας Μεγάρων). Άρα ήταν για πολλά περισσότερα χρόνια ελληνική από ότι Τούρκικη. Το γεγονός ότι έγινε πρωτεύουσα της αυτοκρατοριάς σαφώς επέφερε μια αλοίωση αρχικά αλλά εν τέλει μέχρι την αποφράδα εκείνη μέρα αποτελούσε μία μεγαλούπολη όπου ο ελληνισμός ήκμασε για άλλη μια φορά.

Δεν είμαι από εκείνους που λένε πως πρέπει να πάρουμε την Πόλη αλλά αυτήν την απαξίωση δείξτε την σε εκείνους τους παππούδες και τις γιαγιάδες που εδιώχθησαν κακείν κακώς από τα σπίτια τους στην Κωνσταντινούπολη. Είναι πολύ άσχημο να βλέπω ότι η νεολαία δεν γνωρίζει και δεν επηρεάζεται συναισθηματικά από γεγονότα που έγιναν πρίν από μόλις 50-60-90 χρόνια. Απορώ παππούδες και γιαγιάδες δεν έχετε; δεν σας διηγήθηκαν; τόσο πολύ τα "άλλα" ενδιαφέροντά σας δεν σας επέτρεψαν να τους ακούσετε;

[kokkinomalla]

Μα αυτο ακριβως λεω κεραυνιε!!!!Γιατι να μη δημιουργησουμε κι εμεις διωγμενους τουρκους παππουδες και γιαγιαδες???Γιατι μονο οι δικοι μου να ζησουν μια τετοια καταστροφη??Εκδικηση εδω και τωρα!!
Υ.Γ.Γιατι κανεις δεν μπορει να αμφισβητησει την ελληνικοτητα του βυζαντινου πολιτισμου και της ιδιας της Πολης αλλα και η Κωνσταντινουπολη ειναι μανα κι αλλων λαων ειτε το θελουμε να το παραδεχτουμε ειτε οχι και θα ειμαι το ιδιο συναισθηματικη με τις ζωες ολων.Οι μνημες των δικων μου δε θα με διδαξουν μισος και δηθεν ελληνικη υπερηφανια αλλα κατανοηση και δικαιοσνη για ολους

[keravnios]

Δεν μιλάω για μίσος και εκδίκηση. Μιλάω για μη απαξίωση και σεβασμό. Αν είναι τόσο δύσκολο να γίνω κατανοητός, μάλλον η γραμμή είναι πολύ δυνατή.

[kokkinomalla]

Μαλλον εγω δε γινομαι κατανοητη ή εσυ θες να περασεις αλλα μηνυματα!!!Και επισης γιατι υπαρχουν 2 γραμμες αυτη της φωτο και η "αλλη"???Εμενα δε μ αρεσουν οι ευθειες γι αυτο μαλλον κανω συνεχεια παραστρατηματα!!!

[vlaxogomenos]

[keravnios]

ΟΚ μαζί σου. Πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το να αποκαλείς την αυτοκρατορία ανθελληνική όμως αποτελεί μεγάλο ατόπημα. Και στο λέει αυτό κάποιος που μόνο καλός Χριστιανός ή οπαδός της εκκλησίας δεν είναι. Η χιλιόχρονη ιστορία του Βυζαντίου δεν μπορεί να κριθεί από μία και μόνη περίοδο (της επικράτησης του Χριστιανισμού και διωγμού των αρχαίων δογμάτων και πρακτικών) θα πρέπει να κριθεί από την συνολική εικόνα και τα αποτελέσματα της υπάρξεώς της μετά την πτωση της. Μιλάμε για 11 αιώνες ιστορίας και πολιτισμού ο οποίος σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να παραμείνει αμετάβλητος για ολόκληρο αυτό το διάστημα.
Δεν είπα να κάνουμε ντου να πάρουμε την Πόλη άρα δεν θα μπορούσα να πω κάτι αντίστοιχο για τις Συρακούσες ή την Ρώμη. Η θέση μου είναι σεβασμός στην ιστορία και όχι απαξίωση η οποία έγινε διακριτή στα λεγόμενά σας. Αν κατανόησα λάθος (καθόλου απίθανο, ειδικά στα λεγόμενα της Κοκκινομάλλας) ζητώ συγγνώμη και να θεωρήσετε τα λεγόμενά μου ως μη ειπωμένα.
Η ανταλλαγή πληθυσμών καλά φαντάζεσαι ότι γνωρίζω τι είναι. Μόνο που στην περίπτωση των Τούρκων που μετεφέρθησαν στην Τουρκία υπάρχουν δύο παράμετροι που δεν λαμβάνεις υπ' όψιν από ότι φαίνεται.
α. Δεν εκδιώχθησαν με τους βάναυσους τρόπους που εκδιώχθησαν οι Έλληνες από την Κωνσταντινούπολη.
β. Η ανταλλαγή των πληθυσμών έγινε μεταξύ Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και Μουσουλμάνων της Θράκης. Όχι ανάμεσα σε Έλληνες και Τούρκους. Οι Μουσουλμάνοι που μετεφέρθησαν στην Τουρκία δεν γνωρίζουμε αν ήταν Τούρκοι ή Έλληνες. Εν πάσει περιπτώσει το συγκεκριμένο θέμα είναι πολύ μεγάλο για να συζητηθεί εδώ και μάλιστα από εμένα και εσένα. Προσωπικά δεν έχω το υπόβαθρο. Άλλωστε η υποχρεωτική μετακίνηση πληθυσμών αποτελεί από μόνη της ντροπή για το ανθρώπινο γένος.
Τονίζω για άλλη μια φορά ότι δεν τάχθηκα πουθενά στα γραφώμενά μου υπέρ της διεκδίκησης της Κωνσταντινούπολης.

Το τελευταίο σου σχόλειο με στεναχώρησε λίγο. έτοιμος να σου ζητήσω συγγνώμη για το ύφος μου ήμουν αλλά θυμήθηκα ότι είσαι κουμούνι οπότε δεν θα το πράξω

[vlaxogomenos]

Οκ δεκτα, απλα το θεμα ειναι οτι οταν μιλαμε για πολιτισμο ελληνικο λεμε για τον αρχαιο ελληνικο, οχι για τον μεταγενεστερο στειρο ορθοδοξο πολιτισμο. Και μη ξεχνας: και τα κομμουνια εχουμε ψυχη. Μικρη και σκαρτη αλλα ψυχη πανω απ' ολα!

[keravnios]

Σχετικά με τον πολιτισμό και όχι μόνο, σου παραθέτω μία συνέντευξη.

Στήβεν Ράνσιμαν

Το Βυζάντιο κι εμείς

Πηγή: http://www.flash.gr , "Σερ Στήβεν Ράνσιμαν: Χρειαζόμαστε την πνευματική μετριοφροσύνη", 6/11/2000, Επιμέλεια-Επιλογή αποσπασμάτων: Λαμπρινή Χ. Θωμά


Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε από το σερ Στήβεν Ράνσιμαν, στο Ελσισιλντς της Σκωτίας, στον πατρογονικό πύργο του, τον Οκτώβρη του 1994, για λογαριασμό της ΕΤ3, στις δημοσιογράφους Χρύσα Αράπογλου και Λαμπρινή Χ. Θωμά. Για τεχνικούς λόγους, δεν «βγήκε» ποτέ στον αέρα. Και οι δύο δημοσιογράφοι θεωρούν την συνέντευξη αυτή από τις πιο σημαντικές της καριέρας τους, μια και ανήκει στο είδος των «συζητήσεων» που σε διαμορφώνουν και δεν ξεχνάς ποτέ. Θεωρούν ότι πρέπει να δει το φως της δημοσιότητας, έστω και με μια τόσο θλιβερή αφορμή, όπως ο θάνατος του μεγάλου φιλέλληνα. Ο Flash.gr δημοσιεύει, για πρώτη φορά, αδημοσίευτα αποσπάσματα από την συνέντευξη αυτή.

Δημοσιογράφος: Πώς νοιώθει ένας άνθρωπος που ασχολείται τόσα χρόνια με το Βυζάντιο; Κουραστήκατε;

Δύσκολο να απαντήσω. Το ενδιαφέρον μου ποτέ δεν εξανεμίστηκε. Οταν άρχισα να μελετώ το Βυζάντιο, υπήρχαν πολλοί λίγοι άνθρωποι σ' αυτήν τη χώρα (σ.σ. τη Μεγάλη Βρετανία) που ενδιαφέρονταν, έστω και ελάχιστα για το Βυζάντιο. Μ' αρέσει να πιστεύω πως «δημιούργησα» ενδιαφέρον για το Βυζάντιο. Αυτό που με ικανοποιεί, ιδιαίτερα σήμερα, είναι ότι πλέον υπάρχουν αρκετοί, πολλοί καλοί εκπρόσωποι (σ.σ. της σπουδής του Βυζαντίου) στη Βρετανία. Μπορώ να πω ότι αισθάνομαι πατρικά απέναντί τους. Είμαι ευτυχής, λοιπόν, που επέλεξα το Βυζάντιο ως το κύριο ιστορικό μου ενδιαφέρον.

Κι ήταν ελκυστικό για σας όλα αυτά τα χρόνια;

Πιστεύω πως κάθε γεγονός της ιστορίας, αν αρχίσεις να το μελετάς σε βάθος, μπορεί να γίνει συναρπαστικό. Το δε Βυζάντιο το βρίσκω εξαιρετικά συναρπαστικό, γιατί ήταν ένας αυθύπαρκτος πολιτισμός. Για να μελετήσεις το Βυζάντιο, πρέπει να μελετήσεις την τέχνη, να μελετήσεις τη θρησκεία, να μελετήσεις έναν ολόκληρο τρόπο ζωής, που είναι πολύ διαφορετικός από το σημερινό.

Καλύτερος ή χειρότερος;

Κοιτάξτε... Δεν είμαι σίγουρος αν θα μου άρεσε να ζήσω στους βυζαντινούς χρόνους. Δε θα μου άρεσε, λόγου χάριν, να αφήσω γένια. Ωστόσο, στο Βυζάντιο είχαν έναν τρόπο ζωής που ήταν καλύτερα δομημένος. Αλλωστε, όταν έχεις έντονο θρησκευτικό συναίσθημα, η ζωή σου «μορφοποιείται» κι είναι πολύ πιο ικανοποιητική από τη σημερινή, όπου κανείς δεν πιστεύει σε τίποτε αρκετά.

Αρα ήταν μία θρησκευτική Πολιτεία;

Ηταν ένας πολιτισμός, στον οποίο η θρησκεία αποτελούσε μέρος της ζωής.

Και στους έντεκα αυτούς αιώνες;

Νομίζω ότι ο κόσμος μιλά για το Βυζάντιο λες κι παρέμεινε το ίδιο, ένας πολιτισμός αμετάβλητος κατά την διάρκεια όλων αυτών των αιώνων. Είχε αλλάξει πολύ από την αρχή ως το τέλος του, αν και κάποια συγκεκριμένα βασικά στοιχεία κράτησαν σε όλη τη διάρκειά του -όπως το θρησκευτικό αίσθημα. Μπορεί να διαφωνούσαν για θρησκευτικά ζητήματα αλλά πίστευαν όλοι, κι αυτό το αίσθημα είναι μόνιμο. Ο σεβασμός, η εκτίμηση στις τέχνες, ως εκείνες που ευχαριστούν το Θεό, κι αυτά διατηρήθηκαν. Κι έτσι, παρ' ότι οι μόδες άλλαζαν, η οικονομική κατάσταση άλλαζε, οι πολιτικές καταστάσεις άλλαζαν, υπήρχε μια ακεραιότητα, πολύ ενδιαφέρουσα μέσα στο σύνολο.

Μιλάμε για θρησκεία κι ηθική. Το Βυζάντιο πολλοί το θεωρούν μία περίοδο πολέμων, δολοφονιών, δολοπλοκιών, «βυζαντινισμών» που ουδεμία σχέση είχε με την ηθική.

Γίνονταν και τότε πολλοί φόνοι, αλλά δεν υπάρχει περίοδος της ιστορία που αυτοί να λείπουν. Κάποτε έδινα μια διάλεξη στις Η.Π.Α., και στο ακροατήριό μου ήταν κι η κόρη του προέδρου Τζόνσον, που μελετούσε το Βυζάντιο. Ηρθε στη διάλεξη με δύο σωματοφύλακες, δύο σκληρούς κυρίους που την πρόσεχαν. Μου εξήγησε ότι αγαπούν τη βυζαντινή ιστορία, γιατί είναι γεμάτη φόνους, και φαντάζει σαν σχολικό μάθημα (homework). Είχα το τακτ να μη της πω ότι, ως τότε, το ποσοστό των αμερικανών προέδρων που είχαν δολοφονηθεί ήταν πολύ μεγαλύτερο -σε σχέση με τα χρόνια ύπαρξης των Η.Π.Α.- από το ποσοστό των δολοφονημένων βυζαντινών αυτοκρατόρων στη διάρκεια της αυτοκρατορίας. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να δολοφονούν.


Ανοίξτε τα μάτια σας!

Γράφετε στο Βυζαντινό πολιτισμό ότι δεν υπήρχε θανατική ποινή στο Βυζάντιο. Οντως, δεν σκότωναν. Και η μεγάλη διαφορά φαίνεται στους πρώτους χρόνους. Οταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έγινε χριστιανική, μία από τις βασικότερες αλλαγές ήταν να σταματήσουν οι μονομαχίες, να μη πετούν πια ανθρώπους στα λιοντάρια, κι όλα τα σχετικά. Η αυτοκρατορία έγινε πολύ πιο ανθρωπιστική. Και πάντα, απέφευγαν όσο μπορούσαν τη θανατική ποινή. Κατά καιρούς, κάποιοι αυτοκράτορες κατέφευγαν σε αυτή, αλλά οι περισσότεροι χρησιμοποιούσαν ως εσχάτη τιμωρία, μια μέθοδο που σήμερα μας φαίνεται αποτρόπαια: τον ακρωτηριασμό κάποιας μορφής. Αλλά μου φαίνεται, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα προτιμούσαν να τους κόψουν π.χ. ένα χέρι, παρά να τους θανατώσουν.

Υπάρχει εδώ και καιρό ένας διάλογος ανοικτός στην Ελλάδα. Υπάρχουν σύγχρονοι Ελληνες διανοούμενοι που υποστηρίζουν ότι το Βυζάντιο δεν αξίζει να μελετηθεί ιδιαίτερα, ότι δε δημιούργησε τίποτε, ότι είχε σχολιαστές των γραφών κι όχι διανοούμενους. Με μια φράση «δεν ήταν και τίποτε αξιομνημόνευτο».

Νομίζω ότι αυτοί οι Ελληνες είναι πολύ άδικοι με τους βυζαντινούς τους προγόνους. Δεν ήταν μια κοινωνία χωρίς διανοούμενους -αρκεί να δεις τη δουλειά και την πρόοδο της βυζαντινής ιατρικής. Μπορεί να μη συμπαθεί κάποιος τη θρησκεία, αλλά μερικοί από τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς όπως οι Καπαδόκες πατέρες, και πολλοί ακόμη, ως το Γρηγόριο τον Παλαμά, ήταν άνθρωποι μοναδικής πνευματικότητας... Υπήρχε έντονη διανόηση και πνευματική ζωή στο Βυζάντιο. Κυρίως δε, στο τέλος των βυζαντινών χρόνων, π.χ. στην Παλαιοντολόγεια περίοδο. Είναι αρκετά περίεργο πως, την ώρα που η αυτοκρατορία συρρικνώνονταν η διανόηση ήταν πιο ανθηρή από ποτέ.

Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν είχε τέχνη.

Τότε αυτοί δεν πρέπει να ξέρουν τίποτε από τέχνη. Η βυζαντινή τέχνη ήταν από τις μεγαλύτερες σχολές τέχνης παγκοσμίως. Κανένας αρχαίος Ελληνας δε θα μπορούσε να χτίσει την Αγία Σοφία, αυτό απαιτούσε πολύ βαθιά τεχνική γνώση. Κάποιοι, ξέρετε, υποστηρίζουν, ότι η βυζαντινή τέχνη είναι στατική. Δεν ήταν καθόλου στατική, αλλά ήταν μια σχολή τέχνης από τις σημαντικότερες στον κόσμο, που όσο περνά ο καιρός εκτιμάται όλο και περισσότερο, κι όσοι έλληνες διανοούμενοί σας λένε ότι το Βυζάντιο δε δημιούργησε τίποτε, είναι τυφλοί.

Αρα, όσοι χαρακτηρίζουν «απλή μίμηση κι αντιγραφή» τη βυζαντινή τέχνη, μάλλον σφάλουν.

Αν κάνεις κάτι άριστα, μπορείς να το επαναλάβεις άριστα. Αλλά υπήρχαν πάντα διαφορές. Βλέποντας μια εικόνα, μπορούμε τη χρονολογήσουμε -αν ήταν όλες ίδιες αυτό δε θα συνέβαινε. Υπάρχουν συγκεκριμένες παραδόσεις που διατηρούνταν, αλλά η τέχνη αυτή παρουσιάζει μεγάλες διαφορές από αιώνα σε αιώνα. «Κόλλησε» και παρέμεινε η ίδια μετά την πτώση της Τουρκοκρατίας, διότι έλειπαν από τη χώρα σας οι φωτισμένοι χορηγοί.* Η τέχνη των Παλαιολόγων είναι πολύ διαφορετική από την Ιουστινιάνεια. Φυσικά, είχε και αναλογίες, αλλά δεν ήταν μιμητική. Τα πράγματα είναι απλά: οι άνθρωποι που κατατρέχουν το Βυζάντιο ποτέ δεν το μελέτησαν, ξεκίνησαν με προκαταλήψεις εναντίον του. Δε γνωρίζουν τι κατόρθωσε, τι επετεύχθη.



Ελλάδα, Βυζάντιο, σύγχρονη Δημοκρατία

Υποστηρίζεται από ορισμένους ότι το βυζάντιο δεν ήταν Ελληνικό και δεν αποτέλεσε κανενός είδους συνέχεια της αρχαίας Ελλάδας. Δεν είχε δημοκρατία, ή έστω δημοκρατικούς θεσμούς.

Δε νομίζω ότι οι σύγχρονοι έλληνες είναι περισσότερο έλληνες από τους βυζαντινούς. Μέσα στο χρόνο, μες στους αιώνες, οι φυλές δε μένουν καθαρές, υπάρχουν όμως ορισμένα χαρακτηριστικά των πολιτισμών που παραμένουν εθνικά. Οι βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν την ελληνική γλώσσα -που άλλαξε λίγο, αλλά οι γλώσσες αλλάζουν- ενδιαφέρονταν για τη φιλοσοφία και τη φιλοσοφική ζωή πάρα πολύ, ήταν μεν υπήκοοι ενός αυτοκράτορα, αλλά αυτός ο αυτοκράτορας έπρεπε να φέρεται σωστά, γιατί γίνονταν εύκολα λαϊκές εξεγέρσεις. Το χειρότερο που θα μπορούσαν να πουν για το Βυζάντιο είναι πως ήταν, μάλλον, ένα γραφειοκρατικό κράτος. Ομως είχε μια πολύ μορφωμένη γραφειοκρατία, πολύ πιο μορφωμένη από τους γραφειοκράτες του σημερινού κόσμου. Και, τι εννοείτε με τη λέξη «δημοκρατία»; Ηταν όλη η αρχαία Ελλάδα δημοκρατική; Οχι. Θα έλεγα στους Ελληνες που υποστηρίζουν κάτι τέτοιο, να διαβάσουν την ίδια τους την ιστορία, ειδικότερα της κλασσικής Ελλάδας. Εκεί, θα βρουν πολλά να κατακρίνουν... Ποτέ μου δεν κατάλαβα τι ακριβώς σημαίνει «δημοκρατία». Στα περισσότερα μέρη του κόσμου σήμερα, δημοκρατία σημαίνει να σε κυβερνούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι εφημερίδες, η τηλεόραση. Διότι, είναι θεμιτό να έχουμε αυτό που ονομάζεται «λαϊκή ψήφος» αλλά, από τη στιγμή που οι άνθρωποι δεν μπορούν να κρίνουν μόνοι τους -κι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στο σύγχρονο κόσμο που δε σκέφτονται- τότε μεταφέρουν την εξουσία στα χέρια όσων κατέχουν τα ΜΜΕ, οι οποίοι, με τη δύναμη που έχουν, θα έπρεπε να επιλέξουν το δύσκολο δρόμο και να μορφώσουν όλο τον κόσμο. Πολλοί εξ αυτών, όχι όλοι ευτυχώς, είναι ανεύθυνοι. Δημοκρατία μπορεί να υπάρξει μόνον εάν έχουμε ένα υψηλής μόρφωσης κοινό. Σε μία πόλη σαν την αρχαία Αθήνα υπήρχε δημοκρατία -χωρίς να σκεφτόμαστε πως περνούσαν οι σκλάβοι ή οι γυναίκες-, διότι οι άνδρες είχαν όλοι πολύ καλή μόρφωση. Συνήθως δεν εξέλεγαν τους κυβερνήτες τους, τραβούσαν κλήρο, σα να το άφηναν στα χέρια του Θεού -καμία σχέση με τη βουλή των κοινοτήτων.

Υπήρχε κοινωνικό κράτος στο Βυζάντιο;

Η Εκκλησία έκανε πολλά για τους ανθρώπους. Το Βυζάντιο είχε πλήρη κοινωνική αίσθηση. Τα νοσοκομεία ήταν πολύ καλά, όπως και τα γηροκομεία, τα οποία ανήκαν κυρίως στην Εκκλησία, αλλά όχι μόνο σε αυτήν -υπήρχαν και κρατικά. Ας μη ξεχνάμε ότι ένας από τους πιο υψηλόβαθμους αξιωματούχους του κράτους ήταν ο Ορφανοτρόφος. Σίγουρα η Εκκλησία έπαιξε βασικό κοινωνικό ρόλο. Δεν ήταν απλά ένα καθεστώς ερημιτών που κάθονταν στο Αγιον Ορος -ήταν κι αυτό, αλλά υπήρχε ένα σύστημα από μοναστήρια στις πόλεις. Τα μοναστήρια φρόντιζαν τους Οίκους για τους γέροντες, των οποίων οι μοναχοί μόρφωναν τη νεολαία -κυρίως τα αγόρια γιατί τα κορίτσια μορφώνονταν στο σπίτι- και τα περισσότερα παρείχαν πολύ καλή μόρφωση. Τα κορίτσια του Βυζαντίου είχαν πολλές φορές καλύτερη παιδεία διότι «απολάμβαναν» περισσότερη ιδιωτική, προσοχή. Νομίζω ότι η βαθμολογία που θα δίναμε στο κοινωνικό έργο της Εκκλησίας, στο Βυζάντιο είναι ιδιαίτερα υψηλή.

Και η παιδεία τους, κατά το Μέγα Βασίλειο, όφειλε να στηρίζεται στον Ομηρο, τον «διδάσκαλο των αρετών».

Ηταν γνώστες της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας. Είναι αξιομνημόνευτο, ωστόσο, ότι δεν έδιναν μεγάλη σημασία στους Αττικούς Τραγωδούς, αλλά στους λοιπούς ποιητές. Υπάρχει η διάσημη ιστορία μιας ελκυστικής κυρίας, φίλης ενός αυτοκράτορα, που μας διηγείται η Αννα Κομνηνή. Την ώρα που η κυρία περνούσε, κάποιος της φώναξε έναν ομηρικό στίχο, που μιλούσε για την Ελένη στην Τροία, κι εκείνη κατάλαβε το υπονοούμενο. Δεν υπήρχε κανείς λόγος να της εξηγήσει κάποιος, ποιανού ήταν οι στίχοι. Ολα ανεξαιρέτως τα αγόρια και τα κορίτσια ήξεραν τον Ομηρο. Η Αννα Κομνηνή δεν εξηγεί ποτέ τα σημεία στα οποία αναφέρεται στον Ομηρο, όλοι οι αναγνώστες της τα γνώριζαν.

Αμόρφωτοι, δεν υπήρχαν στο Βυζάντιο;

Αλλα ήταν τα προβλήματα της βυζαντινής γραμματείας. Ηταν τόσο καλοί γνώστες της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ώστε επηρεάστηκαν στη διαμόρφωση της γλώσσας. Πολλοί ιστορικοί ήθελαν να γράψουν σαν τον Θουκυδίδη, δεν ήθελαν να γράψουν στη γλώσσα που τους ήταν πιο φυσική αλλά στην αρχαία. Η μεγάλη τραγωδία των βυζαντινών γραμμάτων ήταν η εξάρτησή της από την κλασσική γραμματεία. Οχι γιατί δεν γνώριζαν αρκετά, αλλά γιατί γνώριζαν πολύ περισσότερα από όσα ήταν απαραίτητα, για το δικό τους «δημιουργικό» καλό.

Θα θέλατε να ζείτε στο Βυζάντιο;

Δεν ξέρω αν προσωπικά θα ταίριαζα στην εποχή του Βυζαντίου. Αν ζούσα τότε, σκέφτομαι ότι θα αναπαυόμουν σε κάποιο μοναστήρι, ζώντας, όπως πολλοί μοναχοί ζούσαν, μια ζωή διανοούμενου, χωμένος στις θαυμάσιες βιβλιοθήκες που διέθεταν. Δε νομίζω πως θα ήθελα μια ζωή στη βυζαντινή πολιτική, αλλά, είναι πολύ δύσκολο να βρεις μια περίοδο στην παγκόσμια ιστορία στην οποία θα ήθελες να ζήσεις... Ολα εξαρτώνται από το πολίτευμα, την κοινωνία, την τάξη στην οποία γεννιέσαι. Θα ήθελα να ζω στη Βρετανία του 18ου αιώνα αν είχα γεννηθεί αριστοκράτης, αλλιώς δε θα μου άρεσε καθόλου. Είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί το ερώτημά σας.



Εδώ είναι Βαλκάνια...

Η κατάσταση στη Βαλκανική σας ανησυχεί;

Με ενδιαφέρουν πολύ τα Βαλκάνια, είναι ένα μέρος του κόσμου που με «συντροφεύει» πολλά χρόνια, κι έτσι, φυσικά, και ενδιαφέρομαι και θλίβομαι. Δεν γνωρίζω τι μπορεί να φέρει το μέλλον. Ενα από τα πράγματα που με ενοχλεί ελαφρώς στα γηρατειά μου, είναι ότι, θα ήθελα να γνωρίσω τι θα συμβεί σε συγκεκριμένα μέρη του κόσμου -και κυρίως στα Βαλκάνια- σε μερικά χρόνια. Η Ελλάδα θα προχωρήσει, και από τις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες μάλλον και η Βουλγαρία. Αλλά για τη Ρουμανία και την Γιουγκοσλαβία... νοιώθω απελπισμένος όταν σκέφτομαι το μέλλον τους...

Μήπως τα Βαλκάνια πληρώνουν την ιστορία τους, σήμερα;

Κατά κάποιο τρόπο, ναι. Είναι μεγάλο πρόβλημα να έχεις μεγάλη ιστορία. Διότι, έχεις πολύ περισσότερες μνήμες από ότι μπορείς να σηκώσεις. Είναι μια τραγωδία στην περιοχή αυτές οι μνήμες, διότι έχεις να νοιαστείς για πάρα πολλά. Δεν κυλούν εύκολα τα πράγματα, λόγω της αρχαίας, με βαθιές ρίζες, μνήμης.

Πρόσφατα άνοιξε ένας παγκόσμιος διάλογος -και στη χώρα σας- για το κατά πόσον ο Γ' Παγκόσμιος Πόλεμος θα είναι θρησκευτικός.

Ανησυχώ για συγκεκριμένες θρησκείες, με ανησυχούν οι εξτρεμιστές μουσουλμάνοι, οι οποίοι αποτελούν ένα πολύ ρεαλιστικό κίνδυνο για τον πολιτισμό, αλλά η θρησκεία χρειάζεται. Οι άνθρωποι θα νοιώσουν ευτυχέστεροι, λιγότερο χαμένοι, με τη θρησκεία σήμερα. Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να έχουμε μία παγκοσμία θρησκεία, και οι διάφορες θρησκείες ποτέ δε συμπάθησαν ιδιαιτέρως η μία την άλλη. Η φιλανθρωπία δεν καλύπτει και το γείτονα της διπλανής πόρτας, αν αυτός πρεσβεύει άλλη θρησκεία. Δεν νομίζω, δηλαδή, ότι η θρησκεία θα είναι η σωτηρία, αλλά δεν γνωρίζω και τίποτε που να μπορεί να είναι η σωτηρία. Με τον πληθυσμό να αυξάνεται, είναι πολύ δύσκολο να βελτιωθούν τα δεδομένα της εκπαίδευσης, σε παγκόσμια κλίμακα. Απλώς, ποτέ δε θα υπάρξουν αρκετοί δάσκαλοι στον κόσμο, τουλάχιστον μορφωμένοι δάσκαλοι. Φοβάμαι πως είμαι απαισιόδοξος.



Ορθοδοξία, η αγαπημένη

Πώς βλέπετε την Ορθοδοξία μες σε αυτό τον κύκλο;

Εχω μεγάλο σεβασμό για τα χριστιανικά δόγματα, και κυρίως για την Ορθοδοξία, διότι μόνον η Ορθοδοξία αναγνωρίζει πως η θρησκεία είναι μυστήριο. Οι ρωμαιοκαθολικοί κι οι προτεστάντες θέλουν να τα εξηγήσουν όλα. Είναι άσκοπο να πιστεύεις σε μία θρησκεία, θεωρώντας ότι αυτή η θρησκεία θα σε βοηθήσει να τα καταλάβεις όλα. Ο σκοπός της θρησκείας είναι ακριβώς για να μας βοηθάει να κατανοήσουμε το γεγονός ότι δε μπορούμε να τα εξηγήσουμε όλα. Νομίζω πως η Ορθοδοξία συντηρεί αυτό το πολύτιμο αίσθημα του μυστηρίου.

Μα, χρειαζόμαστε το μυστήριο;

Το χρειαζόμαστε, χρειαζόμαστε αυτήν τη γνώση που λέει πως στο σύμπαν υπάρχουν πολύ περισσότερα από αυτά που μπορούμε να κατανοήσουμε. Χρειαζόμαστε την διανοητική μετριοφροσύνη, κι αυτή απουσιάζει, ειδικά μεταξύ των Δυτικών Εκκλησιαστικών ανδρών.

Αυτό είναι χαρακτηριστικό της σχέσης των ορθοδόξων με τους αγίους τους -ο σεβασμός της ταπεινότητας. Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι αρκετοί άγιοι ανακατεύτηκαν στην πολιτική ή άσκησαν πολιτική;

Ολοι όσοι θέλουν να επηρεάσουν άλλους ανθρώπους ασκούν πολιτική, και είναι πολιτικοί. Πολιτική σημαίνει να προσπαθείς να οργανώσεις την Πόλιν με ένα νέο τρόπο σκέψης. Οι άγιοι είναι πολιτικοί. Ποτέ δεν πίστεψα ότι μπορείς να διαχωρίσεις την πίστη προς τους Αγίους από τη διανόηση. Επιστρέφω σε όσα είπα για τις εκκλησίες. Από τη στιγμή που προσπαθείς να εξηγήσεις τα πάντα, καταστρέφεις ουσιαστικά αυτό που θα έπρεπε να αποτελεί την ανθρώπινη διαίσθηση, αυτή που συνδέει τη διανόηση με τους αγίους και την αίσθηση του Θεού.

Διανόηση, πολιτική και πίστη στα Θεία, λοιπόν, μπορούν να βαδίζουν μαζί;

Αποτελεί παράδειγμα η πόλη σας, η Θεσσαλονίκη. Ηταν πολύ φημισμένη για τους διανοητές της, ειδικά στα ύστερα βυζαντινά χρόνια. Αλλά είχε και βοήθεια από τους στρατιωτικούς της που, όπως ο Αγιος Δημήτριος, που έρχονταν να τη σώσουν στη σωστή στιγμή. Η πίστη στους Αγίους σου δίνει κουράγιο να υπερασπιστείς την πόλη από τις επιθέσεις, όπως έκανε κι ο Αη-Δημήτρης.

Πώς βλέπετε τις άλλες εκκλησίες;

Η ρωμαιοκαθολική εκκλησία ήταν πάντα και πολιτικό ίδρυμα, εκτός από θρησκευτικό, και πάντα ενδιαφερόταν για το νόμο. Πρέπει να θυμόμαστε πως, όταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατέρρευσε στη Δύση και ήρθαν τα βαρβαρικά βασίλεια, οι ρωμαίοι άρχοντες χάθηκαν αλλά οι εκκλησιαστικοί άνδρες παρέμειναν, κι ήταν κι οι μόνοι με ρωμαϊκή μόρφωση. Οπότε, αυτοί χρησιμοποιήθηκαν από τους βάρβαρους βασιλείς για να εφαρμόσουν το νόμο. Ετσι, η Δυτική Εκκλησία «ανακατεύτηκε» με το νόμο. Τον βλέπεις το νόμο στη ρωμαιοκαθολική Εκκλησία: θέλει να είναι όλα νομικά κατοχυρωμένα. Στο Βυζάντιο -και είναι ενδιαφέρον πώς μετά την τουρκική κατάκτηση τα υποστρώματα παραμένουν- η Εκκλησία ενδιαφέρεται μόνον για τον Κανόνα, το νόμο των γραφών. Δεν έχει την επιθυμία να καθορίσει τα πάντα. Στις δυτικές Εκκλησίες που αποσχίστηκαν από τη ρωμαιοκαθολική, η ανάγκη του νόμου, του απόλυτου καθορισμού, έχει κληρονομηθεί. Εχει πολύ ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς -και μελετώ εδώ και καιρό- το διάλογο ανάμεσα στην Αγγλικανική Εκκλησία του 17ου αιώνα και την Ορθόδοξη. Οι Αγγλικανοί ήταν ιδιαίτερα ανάστατοι διότι δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι πίστευαν οι Ορθόδοξοι σχετικά με την μεταβολή του οίνου και του άρτου σε αίμα και σώμα. Οι Ορθόδοξοι έλεγαν «είναι μυστήριο, που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε. Πιστεύουμε ότι γίνεται, αλλά το πώς δεν το γνωρίζουμε». Οι Αγγλικανοί -όπως κι οι ρωμαιοκαθολικοί- ήθελαν μια καθαρή εξήγηση. Αυτή είναι η τυπική διαφορά των Εκκλησιών και γι'αυτό ακριβώς αγαπώ τους Ορθοδόξους.

Τι γνώμη έχετε για τους νεοέλληνες;

Υπάρχει ακόμη ζωντανή στο λαό αυτή η γρήγορη κατανόηση των πραγμάτων και των καταστάσεων. Υπάρχει έντονη επίσης, η άλλη ποιότητα των Βυζαντινών: η ζωηρή περιέργεια. Και οι νεοέλληνες έχουν, όπως είχαν κι οι Βυζαντινοί, αντίληψη της σημασίας τους στην ιστορία του πολιτισμού. Ολα αυτά δείχνουν μία ιστορική ενότητα, άλλωστε κανείς λαός δεν διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά του απείραχτα. Πολλά εξαρτώνται από τη γλώσσα, που είναι ο καλύτερος τρόπος συντήρησης της παράδοσης. Η γραμματεία του Βυζαντίου πληγώθηκε από τη σχέση της με την αρχαία γραμματεία. Ευτυχώς, οι νεοέλληνες έχουν τη δημοτική που επέτρεψε στην νεοελληνική γραμματεία να προχωρήσει, να εξελιχθεί μ' έναν τρόπο που οι βυζαντινοί δεν κατάφεραν, με εξαίρεση την κρητική λογοτεχνία και το Διγενή. Τα μεγάλα βυζαντινά αριστουργήματα ήταν μάλλον λαϊκά.


Βόλτα στον Κήπο και Ιστορίες Ποίησης**

Πρωτογνώρισα το Σεφέρη όταν ήμουν στην Ελλάδα, αμέσως μετά τον πόλεμο. Οταν ήρθε πρεσβευτής στο Λονδίνο, τον έβλεπα πολύ συχνά. Εκείνη την εποχή, περνούσα πολύ καιρό σε ένα νησί στη Δυτική Ακτή της Σκωτίας, με πολύ μαλακό κλίμα λόγω του Ρεύματος του Κόλπου. Μια αλέα με φοινικιές οδηγούσε στο σπίτι μου. Ηρθε κι έμεινε μαζί με τη γυναίκα του. Ο καιρός ήταν υπέροχος, όπως συμβαίνει συχνά εκεί, και μου είπε «Είναι πιο όμορφα κι από τα ελληνικά νησιά» -κάτι πολύ ευγενικό εκ μέρους του. Είχαμε τακτική αλληλογραφία μέχρι το θάνατό του... Οταν έφυγε από το Λονδίνο για την Αθήνα, μου χάρισε την κάβα του, μια κάβα αποτελούμενη αποκλειστικά από ούζο και ρετσίνα. Ακόμη δεν έχω πιει όλο το ούζο, έχω... Είχε πει ότι 'Οι Κέλτες είναι οι ρωμιοί του Βορρά', ναι, το διασκέδαζε να κάνει τέτοια σχόλια. Αν κι εδώ έχει αρκετό δίκαιο...

Ο Καβάφης είναι από τους μεγαλύτερους ποιητές του κόσμου, και μάλιστα πρωτότυπος... Εκείνον που δε μπορώ να διαβάσω είναι ο Καζαντζάκης, τον γνώριζα προσωπικά, αλλά δεν μπορώ να τον διαβάσω, ποτέ δε μου άρεσε για να είμαι ειλικρινής. Μ' αρέσει ο Ελύτης και πότε-πότε βρίσκω κάτι σημαντικό στο Σικελιανό. Τους νεώτερους δεν τους γνωρίζω, σταμάτησα να παρακολουθώ, κι όπως ξέρετε ανήκω σε μια πολύ παλιά γενιά.




ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Οι βυζαντινοί αγιογράφοι δε μας είναι γνωστοί, διότι ο δημιουργός του ναού θεωρούνταν ο χορηγός, εκείνος που έδινε τα χρήματα και βεβαίως είχε άποψη επί του συνόλου. Σε ελάχιστες περιπτώσεις γνωρίζουμε το όνομα ενός αγιογράφου ή αρχιτέκτονα, στους έντεκα αιώνες του Βυζαντίου, αλλά σχεδόν πάντα μας είναι γνωστό το όνομα του χορηγού.

** Ο σερ Στήβεν μας ξενάγησε στον κήπο του σπιτιού του, μετά τη συνέντευξη, μιλώντας ελεύθερα, για τους αγαπημένους Ελληνες φίλους του. Η κουβέντα ήταν σχεδόν ολόκληρη «off the record», εκτός των αποσπασμάτων που δημοσιεύονται εδώ, τα οποία εν γνώσει του ειπώθηκαν «on camera», καθώς μας έδειχνε το αρχαιότερο δέντρο του κήπου του.

[vlaxogomenos]

Οκ, ενας φανατικος του βυζαντινου πολιτισμου που θαβει τον αρχαιο πολιτισμο. Ε και? Και αν σου παραθεσω εγω ενα κειμενο ενος λατρη του αρχαιου ελληνικου που να θαβει τον βυζαντινο πολιτισμο ως την καταστροφη του θα λεει κατι? Οχι. Εμενα δε μ αρεσει ο πολιτισμος του Βυζαντιου. Τι κι αν μου το λεει ενας Sir οτι ηταν τρανος και σουπερ και αμολυβδος. Εγω τον θεωρω σκαρτο. Κανεις δε μπορει να διεκδικησει την καθολικοτητα των αποψεων του. Τελικα απλα δε γουσταρω τον βυζαντινο πολιτισμο και δε με ενδιαφερει καθολου αν θα παρουμε την Πολη, για να γυρισουμε στα αρχικα ποστς. Δε τη θεωρω ελληνικη γιατι θεωρω οτι ο βυζαντινος πολιτισμος δεν ειναι ο ελληνικος, αλλα το τελος του.

[keravnios]

Καλά μωρέ παιδί τι φωνάζεις? απλά δεν χρειάζεται να είσαι τόσο απόλυτος. δεν λέω να δεχθείς όσα λέει ο τύπος στην συνένετευξη. τροφή για σκέψη σου δίνω. δεν υπάρχει μόνο το άσπρο κ το μαύρο στην ζωή

[vlaxogomenos]

Δεν ειναι απολυτος καποιος που απλα λεει την αποψη του. Ετσι θα ειμασταν ολοι απολυτοι. Και ρε συ, τι μου λες για ασπρο και μαυρο? Εσυ μου μοστραρες την συνεντευξη του τυπου!

[Α.Η.1914]

Απλως vlaxogkomenos, πριν μπορεσω να απαντησω εκτενεστερα, επειδη εμεινα και πισω στη συζητηση, ειδα οτι καπου εγραψες οτι η Αθηνα ηταν τοτε χωριο...

Και η Σπαρτη σημερα χωριο ειναι... Τι σημαινει αυτο;

[vlaxogomenos]

Ναι ειναι. Αλλα οι λογοι ειναι αλλοι. Η Αθηνα καταντησε χωριο επειδη ετσι την καταντησε η αυτοκρατορια ενω η Σπαρτη ειχε παρακμασει πολλα χρονια πριν. Αλλα και παλι η Σπαρτη κι ας ειναι χωριο ολοι ξερουμε τους Σπαρτιατες. Επι βυζαντιου ομως η Αθηνα καταστραφηκε πολιτιστικα και πολιτισμικα. Αυτη ειναι η διαφορα.

[ilias]

τι σημαίνει αποφράδα;

[Α.Η.1914]

Vlaxogkomene ξερεις πως καθε πολη, κρατος, αυτοκρατορια εχει την ανοδο της και την πτωση της.
Ετσι λοιπον και η Αθηνα... Ειχε παρακμασει πολυ πριν δημιουργηθει το Βυζαντινο κρατος...

Η Βασιλευουσα λοιπον δημιουργηθηκε σε σημειο που ηδη υπηρχε ελληνικη πολη, τον Βυζαντιον!

Οπως και καθε Αυτοκρατορια εκεινη τη περιοδο και η Βυζαντινη δεν ειχε σταθερα συνορα.
Ομως μεχρι τελους υπηρχε ενα ενιαιο πολιτιστικο και πολιτισμικο κεντρο...
Η "παλια Ελλαδα" οπως λεμε σημερα εμενε παντα σταθερα στην "κυριοτητα" της Βυζαντινης Αυτοκρατοριας. Το σημερινο κρατος της Ελλαδας, η Βορειος Ηπειρος, η Ανατολικη Θρακη, η Μικρα Ασια και ο Ποντος που απο την αρχαιοτητα ηταν ελληνικες περιοχες παρεμεναν και τοτε ελληνικες...

Το γεγονος βεβαιως οτι μιλουσαν εξ αρχης την Ελληνικη, πιθανον να μην λεει κατι για καποιους αλλα για εμενα λεει πολλα!

Δεν μπορω να ξεχασω ομως επισης το γεγονος οτι οι θρυλοι, οι παραδοσεις, τα δημοτικα τραγουδια που μιλανε για την Πολη εχουν περασει στη συνειδηση του Ελληνικου λαου στο περασμα των αιωνων και παραμενει η Πολη στην καρδια μας Ελληνικη.

Πρωτευουσα μας, λοιπον, η Κωνσταντινουπολη!!!