Οι Μαύροι Πάνθηρες και οι Αγώνες του 1968

[xylino spathi]

Οι Μαύροι Πάνθηρες και οι Αγώνες του 1968
Μετά τα τέσσερα χρυσά μετάλλια του Jesse Owens στους Αγώνες του Βερολίνου το 1936 ο αθλητισμός, και κυρίως ο στίβος, αποτέλεσε το κατεξοχήν πεδίο ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας για τους Αφροαμερικανούς. Επρόκειτο ωστόσο για μια ατομική διεκδίκηση κύρους και κοινωνικής αναγνώρισης η οποία, ακόμη και αν ήταν επιτυχής, δεν αντανακλούσε δυναμικές συνολικής βελτίωσης της κοινωνικής θέσης των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ. Δεν οδηγούσε δηλαδή στην ισότιμη αντιμετώπισή τους σε μια χώρα όπου οι δυσμενείς διακρίσεις σε βάρος τους εξακολουθούσαν να υπάρχουν σε πολλούς τομείς της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Άλλωστε, η επιτυχημένη αθλητική σταδιοδρομία δεν προσέδιδε κύρος έξω από τους αθλητικούς χώρους, όπως φανερώνει και το επεισόδιο σε βάρος του Μuhammad Ali (Cassius Clay) λίγο μετά τη νίκη του στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1960 στη Ρώμη.
Η δεκαετία του 1960 υπήρξε περίοδος συγκρότησης και ριζοσπαστικοποίησης του κινήματος των Αφροαμερικανών. Πρόκειται άλλωστε για εποχή ανάπτυξης ποικίλων κοινωνικοπολιτικών κινημάτων τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στις χώρες της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής. Στο περιβάλλον αυτό, λοιπόν, αναπτύχθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ένα μαζικό και δυναμικό κίνημα με στόχο την κατάργηση των δυσμενών διακρίσεων, το οποίο συγκροτήθηκε και ανέδειξε προσωπικότητες, όπως ο Martin Luther King και ο Malcom X, και οργανώσεις, όπως οι Μαύροι Πάνθηρες.
Στο πλαίσιο του κινήματος αυτού, και παρά τις όποιες διαφοροποιήσεις σε σχέση με το εύρος των αιτημάτων και τις μορφές διεκδίκησής τους, δραστηριοποιήθηκαν ορισμένοι από τους σημαντικότερους αθλητές της εποχής. Μάλιστα, στις προσπάθειες που έγιναν συγκαταλέγεται και η αποχή των αθλητών από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968. Επίκεντρο της κίνησης αυτής, η οποία τελικά δεν απέδωσε, υπήρξε το Πανεπιστήμιο του San Jose στην Καλιφόρνια. Εκεί σπούδαζαν ορισμένοι από τους σημαντικότερους αθλητές στίβου, όπως ο Tommie Smith, ο John Carlos, ο Lee Evans, ενώ εργαζόταν ως συμβασιούχος καθηγητής κοινωνιολογίας ο παλιός καλαθοσφαιριστής Harry Edwards. Την εποχή εκείνη στο San Jose φοιτούσαν περισσότεροι από 20.000, ωστόσο μόνο οι 70 ήταν Αφροαμερικανοί, οι οποίοι στη συντριπτική πλειονότητά τους βρίσκονταν εκεί εξαιτίας των επιδόσεών τους στον αθλητισμό.
Η ιδέα της αποχής από τους Ολυμπιακούς Αγώνες έγινε πρώτη φορά ευρύτατα γνωστή το Σεπτέμβριο του 1967 από τον Tommie Smith, κάτοχο του παγκόσμιου ρεκόρ στα 200 μ. και στα 400 μ. στίβου, μετά από τους πανεπιστημιακούς αγώνες που διοργανώθηκαν στο Τόκιο. Στους επόμενους μήνες συγκροτήθηκε η οργάνωση United Black Students for Action (UBSA), με στόχο την προώθηση της ιδέας αυτής, η οποία πήρε τον τίτλο "Olympic Project for Human Rights" (OPHR). Στο σκεπτικό της κίνησής τους υπήρχε η αναγνώριση των Ολυμπιακών Αγώνων όχι απλά ως του μεγαλύτερου αθλητικού γεγονότος, αλλά ταυτόχρονα ως ενός από τα πλέον σημαντικά πεδία πολιτικού ανταγωνισμού σε μια εποχή όξυνσης του Ψυχρού Πολέμου.
Έτσι, σύμφωνα με τους θιασώτες της αποχής, η απουσία των πλέον σημαντικών αθλητών των ΗΠΑ στο στίβο θα αποτελούσε ένα σοβαρό πολιτικό πλήγμα για τις Ηνωμένες Πολιτείες και, ταυτόχρονα, ένα δυναμικό τρόπο προβολής των διεκδικήσεων των Αφροαμερικανών. Αν και η προσπάθεια αυτή κέρδισε τη συμπάθεια ορισμένων σημαντικών αθλητών, όπως ο Μuhammad Ali, o Hal και η Olga Connoly, καθώς και προσωπικοτήτων που δραστηριοποιούνταν στο πεδίο των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, τελικά δεν κατάφερε να συσπειρώσει την πλειονότητα των αθλητών, καθώς αντιμετώπισε την αντίθεση του συνόλου σχεδόν των ΜΜΕ.
Στην κίνησή τους εναντιώθηκαν και γνωστοί Αφροαμερικανοί αθλητές, όπως ο Jesse Owens και ο Joe Louis, αλλά και ισχυροί πολιτικοί παράγοντες, όπως ο Ronald Reagan, κυβερνήτης τότε στην Καλιφόρνια και μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ. Έτσι, από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968 ελάχιστοι μόνο αθλητές απείχαν. Ανάμεσά τους ήταν ο καλαθοσφαιριστής Lew Alcindor, ο αθλητής που αργότερα έγινε ίνδαλμα στο επαγγελματικό πρωτάθλημα μπάσκετ των ΗΠΑ με το όνομα Kareem Abdul-Jabbar.
Ωστόσο, η παρουσία των Αφροαμερικανών αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μεξικού δε σήμανε την αποτυχία του στόχου που είχαν θέσει o Edwards και οι αθλητές της UBSA. Αντίθετα, η παρουσία τους αποτέλεσε το εφαλτήριο για την πλέον σημαντική εκδήλωση διαμαρτυρίας στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο τελικός των 200 μ. στίβου ανέδειξε νικητή τον Tommie Smith. Δεύτερος τερμάτισε ο Peter Norman από την Αυστραλία και τρίτος ο John Carlos. Στην τελετή απονομής οι τρεις αθλητές εμφανίστηκαν φορώντας τα εμβλήματα του OPHR στις φόρμες τους.
Μάλιστα, οι δύο αθλητές από τις ΗΠΑ δε φορούσαν τα παπούτσια τους αλλά μόνο μαύρες κάλτσες. Επρόκειτο για κίνηση συμβολική, που υπενθύμιζε την ανεργία και τη φτώχεια της πλειονότητας των Αφροαμερικανών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Φορούσαν ακόμη από ένα μαύρο γάντι ο καθένας, ένα μαύρο κασκόλ ο Smith και ένα αφρικανικό περιδέραιο ο Carlos. Μάλιστα, την ώρα που υψωνόταν η σημαία της χώρας τους και παιζόταν ο εθνικός ύμνος, ο Smith και ο Carlos χαμήλωσαν το κεφάλι και ύψωσαν ο πρώτος το δεξί του χέρι, που ήταν σφιγμένο σε γροθιά, και ο δεύτερος το αριστερό. Όπως εξήγησε αργότερα ο Smith, η υψωμένη γροθιά του συμβόλιζε τη δυναμική του κινήματος των Αφροαμερικανών, ενώ εκείνη του Carlos την ενότητα του κινήματος.
Η διαμαρτυρία των αθλητών αποδοκιμάστηκε από μερίδα των θεατών, ενώ λίγες ώρες αργότερα η αποστολή των ΗΠΑ τούς υποχρέωσε να φύγουν από το Μεξικό, δίχως να λάβουν μέρος σε άλλα αγωνίσματα. Τριάντα χρόνια αργότερα οι δύο αθλητές τιμήθηκαν από τη χώρα τους για εκείνη την ξεχωριστή στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων εκδήλωση διαμαρτυρίας, η οποία δεν ήταν ωστόσο η μόνη. Λίγες ημέρες αργότερα οι τρεις νικητές των 400 μ., o Lee Evans, ο Lawrence James και ο Ron Freeman, εμφανίστηκαν στην απονομή φορώντας μαύρο μπερέ.




Tommie Smith & John Carlos Tribute