Τους τα λέει ο Θεός»,

[xylino spathi]

Μια συγκινημένη προσέγγιση


Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗ



Ομαδική σκηνή από την παράσταση με το έργο «Τους τα λέει ο Θεός» του Σωτήρη Δημητρίου, σε σκηνοθεσία Νίκου Αρβανίτη
* Σωτήρη Δημητρίου, «Τους τα λέει ο Θεός», Φεστιβάλ Αθηνών

Το θέατρό μας αγαπάει δίχως άλλο την πεζογραφία. Δεν περνάει χρονιά που να μην ανεβεί στην ελληνική σκηνή ένα μέρος από την παλιότερη και νεότερη νεοελληνική αφήγηση. Το αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις είναι πράγματι θεαματικό· ο πεζός λόγος φαίνεται ότι μεταφέρει ένα κρυσταλλωμένο ποσό συγκίνησης, που με την επίδραση της σκηνικής θερμοκρασίας αποκρυσταλλώνεται και αποδεσμεύεται προς το κοινό. Εξάλλου και η ίδια η πεζογραφική μας παράδοση ανέκαθεν διατηρούσε μια στενή σχέση με τις φλέβες της γνήσιας λαϊκής, διαλογικής έκφρασης των ανθρώπων. Είναι αλήθεια ότι όπως υπάρχει πολύς πεζός και ποιητικός λόγος στα θεατρικά μας έργα, άλλο τόσο θέατρο αναβλύζει από την πεζογραφία μας.

Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις, η παρουσίαση του μυθιστορήματος -νουβέλας πιο σωστά- του Σωτήρη Δημητρίου «Τους τα λέει ο Θεός» στο Φεστιβάλ Αθηνών, σε διασκευή του Νίκου Αρβανίτη. Η πρώτη παρουσίαση του έργου έγινε πέρυσι, με μια περιοδεία στα μέρη που αποτέλεσαν το φυσικό του τοπίο.

Στα σύνορα Αλβανίας και Ελλάδας μια ομάδα από Ηπειρώτες, Βορειοηπειρώτες, Αλβανούς και Βλάχους τεχνίτες σηκώνουν το σπίτι -ξερολιθιά, ασφαλώς- ενός μετανάστη από τη Γερμανία. Από μια άποψη η ομάδα (στην οποία προστίθενται αργότερα και μερικοί γύφτοι περιπλανώμενοι μουσικοί) συνθέτει το «χαρακτηριστικό δείγμα» των οικονομικών κυρίως μεταναστών που από τα τέλη της δεκαετίας του '80 μετακινήθηκαν από τη μια χώρα στην άλλη, κουβαλώντας ο καθένας και από μια διαφορετική πατρίδα, μια δική του γη μνήμης και ελπίδας.

Στη διάρκεια μιας καταιγίδας λοιπόν, καθώς οι εργασίες αναγκαστικά σταματούν, ο καθένας από τους εργάτες μεταβάλλει με τη σειρά του την εσωτερική περιπέτεια της γης του σε αφήγηση πλατιά και μεγάλη. Είναι ακριβώς σε αυτό το σημείο που ο συγγραφέας παρεμβαίνει ως αφηγητής και σαν κιβωτός της γλώσσας. Οι αφηγήσεις των προσώπων είναι δίχως άλλο σημαντικές, ωστόσο το ενδιαφέρον σήμερα δεν βρίσκεται σε αυτές καθ' αυτές (έχουν περάσει άλλωστε αρκετά χρόνια και η συγκίνησή μας για τις περιπέτειές τους είναι πια κάπως νωθρή), όσο στην αποτύπωση της ηπειρώτικης ντοπιολαλιάς, ενός κοιτάσματος λόγου και μουσικής που ολοένα εξαντλείται. Εχει ενδιαφέρον να μάθουμε πως σαν έγινε η πρώτη παρουσίαση της ντοπιολαλιάς μπροστά στους φυσικούς ομιλητές της, δημιούργησε έκπληξη ακόμα και στους ίδιους. Εχουμε φαίνεται τόσο ξεχάσει ένα θέατρο ικανό να ακολουθεί την εσωτερική ζωή μας με ρυθμό και αυτοπεποίθηση, ώστε παραξενευόμαστε όταν ακούμε την ίδια τη φωνή μας. Μόνο γι' αυτό, η προσπάθεια του Αρβανίτη δικαιούται να λάβει τα εύσημα.

Ακόμα και αν η ίδια η παράστασή του, η σκηνοθεσία και η ερμηνεία των ηθοποιών δεν βρέθηκαν σε ανάλογα επίπεδα. Δεν με ενοχλεί να βλέπω συγκινητικές -αντιδρώ όμως όταν βλέπω συγκινημένες προσεγγίσεις. Στη δεύτερη περίπτωση υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της υπογράμμισης και φοβάμαι ότι η συγκεκριμένη παράσταση δεν απέφυγε το σκόπελο. Ακόμα και αν ξεπεράσω το γεγονός ότι φανερά απουσίαζε από κάποιους η βαθύτερη επαφή με τη γλώσσα του κειμένου -η μουσικότητά της είχε περάσει σε δεύτερη μοίρα-, δεν μπορώ ωστόσο να παραβλέψω την εκνευριστική ταχυγλωσσία τους, που έκανε ορισμένα μέρη του έργου πραγματικά ακατάληπτα. Αντίθετα, όσο πιο δωρικά και πέτρινα εκφερόταν η ιστορία τόσο καλύτερη γινόταν η ερμηνεία. Γι' αυτό και οι παρουσίες των δύο ηθοποιών Καραφίλ Σένα και Σπύρου Πούλη βρίσκονταν, καλλιτεχνικά, πιο πάνω από τις υπόλοιπες· φτιαγμένες -όπως πρέπει- με ξερολιθιά, χωρίς σοβαντίσματα. Οι τρεις επί σκηνής λαϊκοί οργανοπαίχτες απέδωσαν ζωντανά το γνήσιο εξωτερικό και εσωτερικό τοπίο του έργου.




ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 07/07/2007